Als alle krachten van de ondernemingslust, de creatieve verbeelding en het toeval meewerken zullen we straks, over een paar jaar misschien maar liever eerder, in Rotterdam een van de meest fantastische machines ter wereld aan het werk kunnen zien. Het gevaarte ligt dan in de Maas, het is onophoudelijk op allerlei manieren in beweging, in niets lijkt het op enige andere machine. Wat wordt daar gemaakt? Niets dat je kunt kopen, meenemen, gebruiken. Je kunt alleen zien en horen dat daar iets bijzonders gebeurt, iets dat verder nergens ter wereld vertoond wordt. Twee grijpers tillen een geweldig stuk beton uit het water. Dat weegt 32 ton. Langzaam maar zeker gaat het omhoog. Waarom? Dat wordt straks duidelijk. Deze beweging is een drama opzichzelf. Dit is het eerste bedrijf.
Als de last 18 meter boven het wateroppervlak is gekomen, openen de grijpers zich. De last valt! Terug in het water! Is er iets misgegaan? Nee. Dit is de bedoeling. Binnen een paar seconden heeft het tweede bedrijf zich voltrokken. En dan komt het zichtbare slot. Een geweldige plons, misschien de grootste door mensen veroorzaakte plons ter wereld. Is daarmee het drama afgelopen? Nog niet. Onder water voltrekt zich de voorbereiding tot de herhaling van dit wonder. De last wordt opgevangen en de machine maakt zich gereed voor de volgende voorstelling.
Heeft dit schouwspel enig nut? Dat is een vraag die in dit verband niet terzake doet. Wat was het nut van de Toren van Babel? Dat bouwwerk heeft Pieter Bruegel tot een meesterwerk geïnspireerd. Is de Eiffeltoren een nuttig bouwwerk? Laat uit de verte de aanblik van deze stalen constructie goed op je inwerken. Ga erheen, kijk naar boven, in het stalen perspectief en laat je dan met de lift naar de hoogste verdieping vervoeren. Zo leer je begrijpen waarom deze toren gebouwd is.
Op een heel andere manier zal dit ook het geval zijn met de Taaie Tiller. Kinderen gooien voor hun plezier kiezelsteentjes in het water. Waaruit bestaat dat plezier? Uit het kijken naar het plonsje. Het water spat op, en de plaats waar het steentje is verdwenen is het centrum van zich langzaam uitdijende concentrische cirkels van golven geworden. Ze hebben een klein spektakel veroorzaakt. Dat stemt tot plezier en tevredenheid. Met een baksteen gaat het nog beter. Hoe zwaarder, hoe mooier. Maar er zijn grenzen. Die zullen door de Taaie Tiller ruim worden overgeschreden. Niemand weet nog hoe groot de plons zal zijn die door een gewicht van 32 ton wordt veroorzaakt, hoe groot de golven zullen zijn. Op zeker ogenblik zal de machine voor het eerst in werking worden gesteld. Dat is dan een historisch avontuur opzichzelf. Veel later, als de Taaie Tiller in de reeks van wereldwonderen is opgenomen, zullen er mensen zijn die trots kunnen vertellen dat ze ooggetuige van de eerste plons zijn.
We kunnen veilig aannemen dat deze plonsmachine na een paar jaar beroemd zal zijn. Hoe komt dat? Ten eerste zullen we het mechanisme in vol bedrijf kunnen zien, in iedere beweging, onophoudelijk. Ver terug in de vorige eeuw waren er heimachines en stoomlocomotieven, met de openbare, de zichtbare muziek van drijf- en zuigerstangen, krukassen, excentriekschijven. Rookwolken uit de schoorstenen, het gesis van de ontsnappende afgewerkte stoom. Dat complete schouwspel met concert is door de modernisering verzwolgen. Boven de schachten van de kolenmijnen in Zuid Limburg stonden de stalen torens, met de grote wielen en de staalkabels van de liften. De mijnen zijn gesloten, de torens afgebroken. Bij de spoorwegen kwam de stroomlijn, toen werden alle treinen elektrisch en aan de werking van een elektromotor is niets bijzonders te zien. In deze eeuw heeft de digitale revolutie alles onzichtbaar gemaakt.
Kunstenaars ontdekten de muziek van de beweging. Alexander Calder met zijn elegante mobielen, Jean Tinguely met zijn enorme variatie aan machines, Theo Jansen met zijn geniale strandbeesten. En nu de Taaie Tiller van Volkert van der Wijk. Hij heeft al een oeuvre van kleine, vernuftige, bewegende skulpturen op zijn naam. Dit nu voltooide ontwerp is de voorlopige kroon op zijn oeuvre. En hij heeft het begrepen. De aanblik van een machine in openbare beweging werkt bevrijdend. Nergens in een museum zie je zo veel vrolijke, spontaan lachende mensen als in het Museum Tinguely in Basel. Ze zijn even teruggebracht tot hun kindertijd. Nergens zul je zoveel mensen in kinderlijke opwinding zien als in Rotterdam aan de Maas als ze de Taaie Tiller aan het werk zien. Derjenige ist glücklich der etwas vom Kinde gerettet hat, zei Goethe. Volkert van der Wijk zal het opnieuw bewijzen.
